بسیاری از ما واکسیناسیون را بخشی از خاطرات کودکی میدانیم؛ دورانی که با تزریقهای منظم، بدن ما در برابر بیماریهای خطرناکی مانند فلج اطفال، سرخک و دیفتری ایمن میشد. اما این تصور که واکسن تنها مختص کودکان است، یک باور اشتباه و بالقوه خطرناک است. ایمنیسازی یک فرآیند مادامالعمر است و جدول واکسن بزرگسالان به اندازه جدول کودکان اهمیت حیاتی دارد. بدن انسان در طول زمان تغییر میکند؛ ایمنی ناشی از واکسنهای کودکی ممکن است کاهش یابد، و از سوی دیگر، با افزایش سن، بدن در برابر بیماریهای جدیدی آسیبپذیر میشود که در کودکی مطرح نبودند. در این مقاله از داروخانه انصار همراه ما باشید!
فهرست مطالب
واکسن چگونه کار میکند؟
واکسن یک آمادهسازی بیولوژیک هوشمندانه است که سیستم ایمنی بدن را “آموزش” میدهد تا چگونه با یک مهاجم خاص (ویروس یا باکتری) مبارزه کند، بدون آنکه واقعاً باعث بیماری شود. ساختار واکسنها متفاوت است، اما همگی یک هدف مشترک دارند:
- معرفی آنتیژن: واکسن حاوی نسخهای ضعیفشده (مانند واکسن MMR)، کشتهشده (مانند آنفولانزای تزریقی)، یا حتی تنها بخشی از پروتئینهای کلیدی یک میکروب (مانند واکسن هپاتیت B یا HPV) است. در واکسنهای مدرنتر مانند mRNA (مانند برخی واکسنهای کووید-۱۹)، دستورالعمل ساخت آن پروتئین به سلولها داده میشود.
- فعالسازی سیستم ایمنی: بدن این آنتیژن را به عنوان یک “خطر” شناسایی میکند. این امر باعث فعال شدن سلولهای ایمنی (مانند لنفوسیتهای T و B) میشود.
- تولید آنتیبادی: سلولهای B شروع به تولید آنتیبادی (پادتن) میکنند. این آنتیبادیها پروتئینهای اختصاصی هستند که به آنتیژن مهاجم میچسبند و آن را برای تخریب، علامتگذاری میکنند.
- ایجاد حافظه ایمنی: مهمترین بخش فرآیند، ایجاد “سلولهای حافظه” است. این سلولها در بدن باقی میمانند و اگر در آینده، بدن با میکروب واقعی مواجه شود، سیستم ایمنی به سرعت آن را شناسایی کرده و به لطف حافظه قبلی، به مراتب سریعتر و قویتر از بار اول، آنتیبادی تولید کرده و مهاجم را قبل از ایجاد بیماری جدی، سرکوب میکند.
هزینهی پیشگیری در برابر درمان
نقش واکسنها در سلامت، فراتر از پیشگیری از تب و ناخوشی است. یک دوره آنفولانزای شدید میتواند منجر به غیبت از کار، هزینههای بالای درمان و بستری شدن در بیمارستان شود. بیماریهایی مانند ذاتالریه یا هپاتیت B میتوانند منجر به ناتوانی طولانیمدت یا مرگ شوند. واکسیناسیون یکی از مقرونبهصرفهترین مداخلات پزشکی است. هزینهی یک دوز واکسن در برابر هزینههای سنگین بستری در ICU، درمانهای طولانیمدت سرطان ناشی از HPV، یا نارسایی کبدی ناشی از هپاتیت، ناچیز است. جدول واکسن بزرگسالان در واقع یک نقشه راه برای سرمایهگذاری روی ارزشمندترین دارایی، یعنی سلامتی، است.
جدول واکسن بزرگسالان: زمانبندی جامع ایمنسازی
ارائه یک جدول واکسن بزرگسالان که برای همگان یکسان باشد، امکانپذیر نیست. نیازهای هر فرد بر اساس سن، سوابق واکسیناسیون قبلی، وضعیت سلامتی، شغل، سبک زندگی و سفرهای او متفاوت است. این جدول، بر اساس توصیههای عمومی مراکز معتبر کنترل بیماریها (مانند CDC) تدوین شده است و باید به عنوان یک راهنمای کلی در نظر گرفته شود. تصمیم نهایی برای تزریق هر واکسن باید پس از مشورت با پزشک اتخاذ گردد.
نکاتی برای خواندن جدول
بر اساس سن: برخی واکسنها به تمام بزرگسالان در یک بازه سنی خاص توصیه میشوند (مثلاً زونا بالای ۵۰ سال).
بر اساس شرایط خاص: برخی واکسنها فقط در صورت داشتن بیماریهای زمینهای (مانند دیابت، آسم)، بارداری، یا نقص ایمنی توصیه میشوند.
دورهای: برخی واکسنها نیاز به تکرار دارند (مانند آنفولانزا سالانه، و کزاز هر ۱۰ سال).
جدول واکسن بزرگسالان
| واکسن | توصیهشده برای… | زمانبندی و دوزها |
| آنفولانزا (Flu) | همه بزرگسالان در تمام سنین. | سالانه (یک دوز)، معمولاً در ابتدای فصل سرما (پاییز). |
| کزاز، دیفتری، سیاهسرفه (Tdap/Td) | همه بزرگسالان. | Td (کزاز-دیفتری): یک دوز یادآور هر ۱۰ سال.
Tdap (شامل سیاهسرفه): حداقل یک بار در بزرگسالی (به جای یکی از دوزهای Td)، و در هر بارداری (ترجیحاً هفته ۲۷ تا ۳۶). |
| زونا (Shingles – RZV) | بزرگسالان ۵۰ سال به بالا. | دو دوز (واکسن ریکامبیننت RZV)، با فاصله ۲ تا ۶ ماه. (حتی اگر قبلاً زونا گرفتهاید). |
| پنوموکوک (Pneumococcal) | 1.همه بزرگسالان ۶۵ سال به بالا.
۲. بزرگسالان ۱۹ تا ۶۴ سال با شرایط خاص (بیماری قلبی، ریوی، دیابت، سیگاریها، نقص ایمنی). | PCV15 یا PCV20: یک دوز.
یا PCV13 و سپس PPSV23: (با فاصله حداقل ۱ سال).
(برنامه دقیق بسته به سن و سابقه واکسن متفاوت است و نیاز به مشورت پزشک دارد). |
| HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) | همه بزرگسالان تا سن ۲۶ سال (اگر قبلاً واکسینه نشدهاند). | ۲ یا ۳ دوز (بسته به سن شروع واکسیناسیون).
سنین ۲۷ تا ۴۵ سال: بر اساس “تصمیمگیری مشترک” با پزشک، اگر در معرض خطر هستید. |
| هپاتیت B (Hepatitis B) | بزرگسالان ۱۸ تا ۵۹ سال که واکسینه نشدهاند.
بزرگسالان ۶۰ سال به بالا با عوامل خطر (دیابت، بیماری کبدی، کادر درمان، شرکای جنسی متعدد و…). | ۲ یا ۳ دوز (بسته به نوع واکسن و برند)، در یک دوره ۶ ماهه. |
| هپاتیت A (Hepatitis A) | افراد با عوامل خطر: مسافران به مناطق پرخطر، افراد با بیماری مزمن کبدی، مصرفکنندگان مواد مخدر، و… | ۲ دوز، با فاصله ۶ تا ۱۸ ماه. |
| MMR (سرخک، اوریون، سرخجه) | بزرگسالان متولد ۱۹۵۷ (۱۳۳۶ شمسی) یا بعد از آن که سابقه بیماری یا واکسیناسیون ندارند. | ۱ یا ۲ دوز (حداقل به فاصله ۲۸ روز).
(تزریق در بارداری ممنوع است). |
| مننگوکوک (MenACWY / MenB) | افراد با عوامل خطر: دانشجویان خوابگاه، سربازان، مسافران مناطق آندمیک (کمربند مننژیت آفریقا)، افراد بدون طحال یا با نقص ایمنی خاص. | بسته به نوع واکسن و ریسک، ۱ یا چند دوز. |
بررسی دقیق واکسنهای بزرگسالان
تزریق واکسن در بزرگسالی اهمیت بالایی دارد و به شما کمک میکند از ابتلا به بیماریهای جدی جلوگیری کنید و از سلامت خود و اطرافیان محافظت کنید. هر واکسن عملکرد مشخصی دارد و بر اساس نوع ویروس یا باکتری، به بدن کمک میکند ایمنی طولانیمدت ایجاد کند. در ادامه، واکسنهای کلیدی بزرگسالان بررسی میشوند.
واکسن آنفولانزا (Flu)
آنفولانزا یک بیماری ویروسی جدی است که میتواند باعث بستری شدن و حتی مرگ شود، به ویژه در افراد مسن یا دارای بیماری زمینهای. ویروس آنفولانزا هر سال تغییر میکند و به همین دلیل واکسن آن نیز هر سال بهروزرسانی میشود. واکسنهای موجود شامل ویروس کشتهشده یا پروتئینهای نوترکیب هستند و باعث بیماری نمیشوند. برای افراد بالای ۶۵ سال واکسنهای دوز بالا طراحی شدهاند تا پاسخ ایمنی قویتری ایجاد کنند. تزریق سالانه توصیه میشود، زیرا ایمنی به مرور کاهش مییابد و سویهها تغییر میکنند. فواید آن شامل کاهش احتمال ابتلا، کاهش شدت بیماری و پیشگیری از بستری شدن و مرگ ناشی از عوارض است.
واکسن کزاز، دیفتری و سیاهسرفه (Tdap/Td)
ایمنی ناشی از واکسن کودکی در برابر کزاز و دیفتری با گذشت زمان کاهش مییابد. واکسن یادآور Td هر ۱۰ سال توصیه میشود. واکسن Tdap علاوه بر کزاز و دیفتری، در برابر سیاهسرفه نیز محافظت ایجاد میکند. اهمیت تزریق Tdap برای بزرگسالان در تماس با نوزادان بسیار بالاست، زیرا سیاهسرفه در نوزادان میتواند کشنده باشد. همچنین، تزریق Tdap در هر بارداری توصیه میشود تا آنتیبادیها از طریق جفت به نوزاد منتقل شود و او را در ماههای اول زندگی محافظت کند.
واکسن زونا (Shingles – RZV)
زونا ناشی از فعال شدن مجدد ویروس واریسلا-زوستر است و با بثورات پوستی بسیار دردناک همراه است. واکسن ریکامبیننت Shingrix اثربخشی بالایی دارد و در دو دوز به فاصله ۲ تا ۶ ماه تزریق میشود. این واکسن نه تنها از بروز زونا جلوگیری میکند، بلکه عارضه نورالژی پس از هرپس (PHN) را نیز کاهش میدهد؛ دردی عصبی که میتواند ماهها یا سالها پس از بهبود بثورات باقی بماند.
واکسن پنوموکوک (PCV و PPSV23)
این واکسن در برابر باکتری استرپتوکوک پنومونیه محافظت ایجاد میکند که میتواند باعث ذاتالریه، مننژیت و عفونت خون شود. بزرگسالان ۶۵ سال به بالا و افراد دارای شرایط پرخطر مانند سیگاریها، بیماران قلبی، ریوی، کبدی یا کلیوی و افراد با نقص سیستم ایمنی باید تزریق کنند. واکسنهای PCV پاسخ ایمنی قویتر و واکسن PPSV23 طیف وسیعتری از سویهها را پوشش میدهند.
واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی)
HPV شایعترین عفونت مقاربتی است و برخی سویههای آن میتوانند باعث سرطان شوند. واکسن HPV (گارداسیل ۹) از ۹ سویه مهم محافظت میکند و مانع سرطان دهانه رحم، سرطانهای آلت تناسلی، مقعد، حلق و زگیلهای تناسلی میشود. تزریق در سنین ۱۱–۱۲ سالگی توصیه میشود و در بزرگسالان تا ۲۶ سال که واکسینه نشدهاند، میتواند مفید باشد. برای افراد ۲۷–۴۵ سال، تصمیمگیری به صورت مشترک با پزشک انجام میشود.
واکسن هپاتیت B
هپاتیت B یک عفونت ویروسی جدی کبد است که میتواند منجر به بیماری مزمن، سیروز و سرطان کبد شود.این واکسن به تمام بزرگسالان ۱۸–۵۹ سال و افراد پرخطر بالای ۶۰ سال توصیه میشود، از جمله بیماران دیابتی، کادر درمان، افرادی با شرکای جنسی متعدد و مصرفکنندگان مواد مخدر تزریقی. واکسن معمولاً در سه دوز تزریق میشود، اما واکسنهای دو دوزه نیز موجود هستند.
واکسن هپاتیت A
هپاتیت A از طریق مصرف آب یا غذای آلوده منتقل میشود و معمولاً مزمن نمیشود، اما میتواند باعث بیماری شدید یا نارسایی کبد شود. واکسن به مسافران مناطق پرخطر، بیماران با بیماری مزمن کبد و افراد در معرض تماس با افراد آلوده توصیه میشود. این واکسن در دو دوز و با فاصله حداقل ۶ ماه تزریق میشود.
واکسن MMR (سرخک، اوریون، سرخجه)
این واکسن بزرگسالان واکسینهنشده یا دارای دوز ناقص را در برابر بیماریهای بسیار مسری محافظت میکند. سرخک میتواند در بزرگسالان شدید باشد و سرخجه در زنان باردار باعث نقصهای مادرزادی شود. بزرگسالان متولد ۱۹۵۷ یا بعد از آن که مدرکی دال بر ایمنی ندارند، باید حداقل یک دوز دریافت کنند و گروههای پرخطر مانند دانشجویان، کادر درمان و مسافران بینالمللی باید دو دوز دریافت نمایند.
واکسن مننگوکوک (Meningococcal)
مننژیت مننگوکوکی یک عفونت باکتریایی نادر اما کشنده است. واکسن برای گروههای خاصی توصیه میشود، از جمله دانشجویان خوابگاهی، سربازان، افراد فاقد طحال، میکروبیولوژیستها و مسافران مناطق پرخطر. دو نوع واکسن اصلی MenACWY و MenB وجود دارد که بسته به ریسک فرد، یک یا هر دو نوع تزریق میشوند.
جمعبندی نهایی
مسیر ایمنیسازی با پایان کودکی به اتمام نمیرسد و جدول واکسن بزرگسالان نقشهای حیاتی برای حفظ سلامتی است. واکسنهایی چون آنفولانزای سالانه، زونا و پنوموکوک، از شما در برابر بیماریهای ناتوانکننده محافظت میکنند. علم پزشکی با ابزارهایی مانند واکسنهای پیشگیریکننده از سرطان چون HPV، مسیری به سوی زندگی سالمتر و طولانیتر گشوده است.
این جدول یک راهنمای عمومی است؛ سوابق پزشکی، سبک زندگی و شرایط سفر شما، نیازهای واکسیناسیون را شخصیسازی میکند. برای تنظیم جدول واکسن بزرگسالان متناسب با نیازهایتان، باید حتماً با پزشک خود مشورت کنید. آنها میتوانند با بررسی سوابق و آزمایشهای لازم، توصیههای دقیق و منحصربهفردی را به شما ارائه دهند.
تحقیقات در زمینه واکسنسازی هرگز متوقف نمیشود و آینده شامل واکسنهای ترکیبی (مانند آنفولانزا و کووید-۱۹ در یک تزریق) و واکسنهایی برای بیماریهای مزمن (مانند آلزایمر) خواهد بود. واکسیناسیون یک مسئولیت اجتماعی و اقدامی هوشمندانه برای مراقبت از خود است. با بهروز نگه داشتن واکسنها، شما نه تنها به سلامتی خود، بلکه به سلامت کل جامعه کمک میکنید.
