در خانه‌ی هر ایرانی یک جعبه‌ی پر از قرص و دارو وجود دارد که حتی نمی‌دانیم تاریخ تولید آن برای چه سالی است؛ اما در برخی از مواقع به صورت خودسرانه از این داروها استفاده می‌کنیم. جدای از آن‌که مصرف دارو بدون تجویز پزشک کاری اشتباه است؛ تاریخ انقضای دارو نیز اهمیت بالایی دارد. اگر شما هم نمی‌دانید که استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته کاری درست است یا غلط، با داروخانه انصار همراه باشید.
استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته مجاز است؟
آیا در شرایط اضطراری که دسترسی به داروخانه وجود ندارد، می‌توان از قرص تاریخ گذشته استفاده کرد؟ به صورت کلی استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته، منع می‌شود اما در ادامه عوامل مهمی که باید در نظر داشته باشید را بررسی خواهیم کرد. در پایان این مطلب می‌توانید به پاسخ این سؤال دست پیدا کنید.
میزان حاد بودن شرایط بیمار
اگر برای رفع سردرد می‌خواهید ایبوپروفن تاریخ گذشته مصرف کنید، احتمالا مشکل جدی برای شما به وجود نخواهد آورد اما داروهای بیماری‌های جدی مانند دیابت، به ویژه انسولین و نیتروگلیسیرین به سرعت خراب می‌شوند و داستان متفاوتی است.
اما در برخی شرایط مصرف داروی تاریخ گذشته بهتر از مصرف نکردن هیچ دارویی است. به عنوان مثال داروی آدرنالین که با نام اپی‌نفرین نیز شناخته می‌شود، برای درمان اضطراری واکنش‌های سخت و شدید آلرژیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورتی که نیاز به این دارو دارید اما به چیزی جز اپی‌نفرین تاریخ گذشته در دسترس ندارید، حتما باید آن را مصرف کنید.
مایع یا جامد بودن دارو
داروهایی که حالت مایع دارند، نسبت به داروهای جامد بیشتر مستعد رشد باکتری هستند. قطره‌های مخصوص چشم و بینی از جمله داروهایی هستند که به هیچ عنوان پس از تاریخ مصرف نباید از آن‌ها استفاده کنید. البته این مسئله به این معنا نیست که هر داروی جامدی را می‌شود پس از منقضی شدن، استفاده کرد اما احتمال اینکه بلافاصله پس از تاریخ انقضا خطرساز باشند، کمتر است. بنابراین استفاده از داروی تاریخ مصرف گذشته آن هم به صورت مایع، خطری‌ست که نباید به جان بخرید.
مدت زمان گذشته از تاریخ مصرف
دارویی که هفته گذشته تاریخ مصرفش گذشته با دارویی که چند ماه پیش منقضی شده است، تفاوت دارد. هرچه مدت زمان بیشتری از تاریخ انقضا گذشته باشد، احتمال اینکه دارو کارایی خود را از دست داده باشد، بیشتر است. بنابراین برای اینکه بدانید استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته ممکن است یا خیر؟ باید به مدت زمان گذشته از تاریخ مصرف، توجه کنید.
مکان نگهداری از دارو
استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته، به مکان و نحوه نگهداری از دارو نیز وابسته است. گرما و رطوبت از جمله عواملی هستند که بر خراب شدن داروها تأثیر مستقیمی می‌گذارند. بهترین مکان برای نگهداری از دارو، در فضای خشک و خنک است که نور آفتاب نیز به صورت مستقیم بر آن نتابد. البته حتما باید به برچسب دارو نیز دقت کنید؛ زیرا برخی از داروها را باید در یخچال نگهداری کرد.
با توجه به این توضیحات اگر یک قرص مسکنی که یک ماه از تاریخ آن گذشته و در فضای خشک و خنک نگهداری شده، به احتمال زیاد مشکلی به وجود نمی‌آورد اما اگر یک دارویی را در فضای نامناسب نگهداری کرده‌اید و بیش از یک ماه از تاریخ آن گذشته را نباید مصرف کنید.
خطرات استفاده از قرص تاریخ گذشته
تا به این‌جا متوجه شدیم که تمامی داروها خطرساز نخواهند بود اما تشخیص این موضوع کاری دشوار است. به کمک عوامل موثری که ذکر کردیم، متوجه شدیم که مصرف هر دارویی پس از گذشتن تاریخ آن، کار درستی نیست اما در شرایط دیگر حتی ضروری است. داروهای تاریخ گذشته ممکن است:
- ضعیف‌تر شوند و نتوانند مشکل را برطرف سازند.
- به دلیل تجزیه شدن مواد نگهدارنده، حاوی میکروب‌های مضر باشند.
بدیهی است که تاریخ مصرف دارو بی‌دلیل نیست و پس از گذشت آن زمان، ترکیبات دارویی تجزیه خواهند شد و دیگر کیفیت و کارایی خود را نخواهند داشت.
چگونه احتمال استفاده از قرص تاریخ گذشته را کاهش دهیم؟
بهترین راه برای عدم استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته که ممکن است خطرناک باشند، این است که اصلاً داروهای تاریخ‌گذشته نداشته باشید. برای آن که حتی به صورت سهوی از این دسته از داروها استفاده نکنید، اقدامات زیر را انجام دهید:
1- به اندازه دارو بخرید.
یکی از ترفندهای فروش و تبلیغات، عرضه‌ی محصولات در قالب بسته‌های بزرگ‌تر و با قیمتی اقتصادی‌تر است. اغلب افراد برای خرید دارو نیز در این تله افتاده و به دلیل احساس به‌صرفه بودن، طمع می‌کنند. شما نیازی ندارید تا یک جعبه‌ی بزرگ مسکن را در خانه نگهداری کنید. این کار تنها باعث هدر رفتن دارو و آسیب به محیط زیست خواهد شد.
2- به صورت دوره‌ای، جعبه‌ی داروها را پاکسازی کنید.
در هر سال حداقل یک‌بار جعبه‌ی داروهای خود را بررسی کنید. بر روی هر دارو تاریخ تولید و تاریخ انقضا درج شده است. به صورت دوره‌ای تاریخ مصرف تمامی داروهای خود را چک کنید و مطمئن شوید که هنوز منقضی نشده است. در صورتی که نیاز به مصرف دارویی به صورت مداوم دارید، حتما در نظر داشته باشید که بعد از دور ریختن آن، در اولین فرصت آن را تهیه کنید.
3- به اندازه‌ی نسخه دارو تهیه نمایید.
حتی در صورتی که به بیماری‌هایی مثل دیابت مبتلا هستید و دارویی خاص را به صورت مداوم مصرف می‌کنید، تنها به اندازه‌ی نسخه‌ی تجویز شده دارو تهیه کنید؛ زیرا در طی روند درمان ممکن است که دوز مصرفی دچار تغییر شود.
با داروهای تاریخ مصرف گذشته چه‌کار کنیم؟
با توجه به توضیحاتی که در این مقاله خواندیم، استفاده از برخی داروهای تاریخ گذشته، تبعات بدی را در پی خواهد داشت؛ به همین دلیل سؤال ایجاد می‌شود که با این داروها چه کنیم؟
برخی از داروها پس از گذشت تاریخ مصرف، سمی خواهند شد و به محیط زیست نیز آسیب می‌زنند؛ به همین دلیل حتما با مشورت داروساز مطمئن شوید که آیا داروی شما در این دسته قرار می‌گیرد یا خیر. در صورتی که داروی شما نیز جزو داروهای آسیب‌زا محسوب می‌شود؛ باید آن را به مراکز درمانی تحویل دهید تا به صورت استاندارد و اصولی منهدم شود. هلال احمر نیز این کار را تقبل می‌کند تا در شرایط درست و بدون آسیب به طبیعت، داروها از بین بروند.
در صورتی که داروی شما در آن دسته قرار نمی‌گیرد، باید آن را از بسته خارج کنید و ترجیحا با زباله‌های تر قاطی کنید تا ظاهر آن باعث شود که کودکان و یا حیوانات نتوانند آن را پیدا کنند. در اولین فرصت هم زباله‌ها را از خانه خارج کنید تا در دسترس کودکان و حیوانات خانگی نباشد.
به هیچ عنوان دارو را درون فاضلاب نریزید؛ زیرا ممکن است با ورود به آب‌های زیرزمینی تبعات ناخوشایندی را به همراه داشته باشد.
اگر قصد دور انداختن سوزن یا سرنگ را دارید، حتما آن را درون یک ظرف قرار دهید و یا با کیسه پلاستیکی دور آن را به خوبی بپوشانید. حتی اگر از آن سرنگ استفاده نکرده‌اید، باز هم این تدابیر را در نظر داشته باشید تا به صورت ناخواسته و در حین جابه‌جایی زباله‌ها، در بدن شخصی فرو نرود.
بعد از خوردن قرص تاریخ گذشته چه باید کرد؟
اگر به‌صورت ناخواسته یک قرص تاریخ مصرف گذشته خورده‌اید، معمولاً جای نگرانی فوری وجود ندارد، اما این موضوع را نباید بی‌اهمیت دانست. بیشتر داروهای منقضی‌شده ممکن است فقط اثربخشی خود را از دست داده باشند، اما برخی از آن‌ها می‌توانند باعث بروز واکنش‌های ناخواسته یا حتی مسمومیت شوند. برای پیشگیری از هرگونه عارضه احتمالی، بهتر است علائم بدن خود را تحت نظر بگیرید و اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهید.
۱. آرامش خود را حفظ کنید اما بی‌تفاوت نباشید
در وهله اول لازم نیست وحشت‌زده شوید. بیشتر داروهای تاریخ‌گذشته، به‌ویژه اگر خوراکی و به‌صورت قرص باشند، به‌جای ایجاد مسمومیت، صرفاً اثربخشی خود را از دست می‌دهند. اما همین کاهش اثر می‌تواند در برخی بیماری‌ها خطرناک باشد. بنابراین باید هوشمندانه عمل کرد.
۲. مشخصات دارو را بررسی کنید
برچسب دارو را نگاه کنید و موارد زیر را چک کنید:
- تاریخ دقیق انقضا: چند روز، چند ماه یا چند سال از تاریخ آن گذشته است؟
- نوع دارو: مسکن ساده، داروی فشارخون، انسولین، آنتی‌بیوتیک یا داروی بیماری خاص؟
- شرایط نگهداری: دارو در جای خشک، خنک و دور از نور مستقیم بوده یا در معرض رطوبت و گرما قرار داشته است؟
هرچه مدت بیشتری از انقضا گذشته باشد و شرایط نگهداری بدتر بوده باشد، احتمال کاهش اثر یا بروز مشکل بیشتر خواهد بود.
۳. وضعیت جسمی خود را تحت نظر بگیرید
پس از مصرف داروی تاریخ گذشته، تا چند ساعت علائم بدنی خود را با دقت بررسی کنید. در صورت مشاهده‌ی هر یک از علائم زیر، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- تهوع یا استفراغ
- سرگیجه یا ضعف شدید
- خارش، کهیر یا واکنش آلرژیک
- تنگی نفس
- تاری دید یا بی‌حسی
- درد شکمی یا اسهال غیرمعمول
علائم ممکن است بسته به نوع دارو و میزان مصرف، متفاوت باشد. توجه به این نشانه‌ها می‌تواند جان شما را نجات دهد.
۴. با پزشک یا داروساز تماس بگیرید
در اولین فرصت با یک پزشک یا داروساز مشورت کنید، حتی اگر علائمی احساس نمی‌کنید. اگر داروی مصرف‌شده جزو داروهای حساس مانند انسولین، آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای قلبی، ضدتشنج یا هورمونی بوده، اهمیت تماس فوری دوچندان می‌شود؛ چرا که این دسته از داروها ممکن است پس از تاریخ انقضا اثر درمانی نداشته یا حتی خطرناک شوند. متخصص با بررسی نوع دارو، دوز مصرف‌شده، زمان مصرف و وضعیت جسمی شما می‌تواند تشخیص دهد که آیا نیاز به مراقبت پزشکی یا اقدام خاصی وجود دارد یا خیر.
۵. از خوددرمانی اجتناب کنید
بسیاری از افراد در مواجهه با علائم، سعی می‌کنند به‌طور خودسرانه دارویی دیگر مصرف کنند تا وضعیت را بهتر کنند. اما این کار می‌تواند نتیجه‌ای معکوس داشته باشد. ترکیب داروها ممکن است واکنش‌های جدی به همراه داشته باشد، به‌خصوص اگر دقیقاً ندانید داروی اولیه چه اثری بر بدن گذاشته است.
۶. در مورد داروهای خاص با حساسیت بیشتری عمل کنید
برخی داروها مانند انسولین، نیتروگلیسیرین، اپی‌نفرین و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها پس از تاریخ مصرف نه تنها اثر خود را از دست می‌دهند بلکه ممکن است خطرناک باشند. اگر یکی از این داروها را به اشتباه مصرف کرده‌اید، بدون اتلاف وقت به اورژانس مراجعه کنید.
جمع‌بندی استفاده از قرص تاریخ مصرف گذشته
تاریخ انقضای داروها را جدی بگیرید. همان‌طور که اگر غذایی فاسد شود ریسک استفاده از آن را به جان نمی‌خرید، در برابر داروهای منقضی شده نیز همین دیدگاه را در پیش بگیرید. به صورت دوره‌ای حتما جعبه‌ی داروهای خود را پاکسازی کنید و به اندازه‌ی نیاز دارو بخرید. در صورتی که پس از گذشت تاریخ مصرف، نسبت به مصرف دارو شک دارید، به هیچ عنوان به صورت خودسرانه از آن استفاده نکنید.
امیدواریم این مقاله از داروخانه انصار، برای شما مفید واقع شده باشد. تمام هدف ما از انتشار این مقاله، ایجاد آگاهی عمومی در خصوص داروهای تاریخ مصرف گذشته بود تا از سلامت شما عزیزان محافظت کنیم. در صورت وجود هرگونه سؤال در بخش نظرات همین صفحه با کارشناسان داروخانه انصار و همراهان ما در میان بگذارید.
