قرص متفورمین یکی از پرمصرفترین داروهای کنترل دیابت نوع دو است. این دارو با کاهش قند خون و بهبود عملکرد انسولین، به بدن کمک میکند تا قند موجود در خون را بهتر مصرف کند. متفورمین معمولاً اولین انتخاب پزشکان برای بیماران دیابتی است، زیرا در مقایسه با بسیاری از داروهای مشابه، عوارض گوارشی خفیفتری دارد و خطر افت شدید قند خون را هم کمتر میکند.
اما در کنار فواید شناختهشدهاش، برخی مطالعات جدید نشان دادهاند که این دارو ممکن است بر قلب و عروق نیز تأثیراتی داشته باشد — تأثیراتی که بسته به وضعیت سلامت هر فرد، میتوانند مفید یا مضر باشند. موضوع مهمی که در این مقاله از داروخانه انصار به آن خواهیم پرداخت، عوارض قرص متفورمین برای قلب است؛ یعنی شرایطی که ممکن است مصرف این دارو برای عملکرد قلب و گردش خون خطرناک شود.
فهرست مطالب
نقش متفورمین در بدن و اثر آن بر متابولیسم قند خون
متفورمین از طریق کبد و سلولهای بدن عمل میکند. این دارو باعث میشود کبد قند کمتری تولید کند و سلولها حساسیت بیشتری نسبت به انسولین پیدا کنند. در نتیجه، گلوکز بیشتری از خون وارد سلولها میشود و سطح قند خون کاهش مییابد.
همچنین متفورمین جذب گلوکز از روده را کمی کاهش میدهد. به همین دلیل است که برخی افراد در ابتدای مصرف ممکن است دچار دلدرد یا نفخ شوند.
اما همین تغییرات در متابولیسم بدن، ممکن است بر سطح اکسیژنرسانی، عملکرد عضلات قلب و تنظیم فشار خون اثر بگذارد. در بیماران سالم، این تغییرات معمولاً بدون مشکل هستند. ولی در افرادی که بیماری قلبی، فشار خون بالا یا ضعف عضله قلب دارند، گاهی این دارو باعث تشدید علائم قلبی میشود.
به همین دلیل است که پزشکان تأکید دارند مصرف متفورمین برای بیماران قلبی باید با دقت و تحت نظر پزشک انجام شود.
ارتباط متفورمین با عملکرد قلب
قلب، عضلهای است که برای عملکرد طبیعی به اکسیژن و انرژی کافی نیاز دارد. متفورمین با کاهش تولید گلوکز در کبد و تغییر مسیر متابولیسم انرژی در سلولها، ممکن است میزان انرژی در عضله قلب را تحتتأثیر قرار دهد.
در شرایطی که جریان خون به قلب کم میشود (مانند بیماری عروق کرونر)، بدن برای تأمین انرژی بیشتر از مسیرهایی مانند تولید لاکتات استفاده میکند. حال اگر در این وضعیت متفورمین مصرف شود، احتمال تجمع لاکتات افزایش مییابد و خطر اسیدوز لاکتیک بهوجود میآید — حالتی خطرناک که میتواند عملکرد قلب را مختل کند و حتی تهدیدکننده زندگی باشد.
از سوی دیگر، تحقیقات دیگری هم نشان دادهاند که در دوز مناسب و برای افراد بدون بیماری قلبی فعال، متفورمین میتواند به بهبود عملکرد عروق و کاهش التهاب کمک کند. پس رابطه متفورمین با قلب دووجهی است:
در بیماران سالم ممکن است اثرات محافظتی داشته باشد، اما در بیماران قلبی یا کسانی که دچار نارسایی یا کمبود اکسیژن هستند، میتواند خطرناک شود.
عوارض قرص متفورمین برای قلب
در این بخش، قصد داریم تا مهمترین عوارض قرص متفورمین برای قلب و اثرات منفی آن را بررسی کنیم:
۱. کاهش جریان خون و عملکرد عضله قلب
مصرف طولانیمدت متفورمین در برخی بیماران ممکن است باعث کاهش جریان خون به عضله قلب شود. این موضوع بیشتر در افرادی دیده میشود که دچار نارسایی قلبی یا بیماری عروق کرونر هستند.
وقتی بدن تحت تأثیر متفورمین قرار میگیرد، مصرف انرژی سلولها تغییر میکند و ممکن است عضله قلب در زمان نیاز به اکسیژن کافی، نتواند انرژی مورد نیاز خود را تأمین کند. نتیجه این وضعیت، احساس ضعف، تنگی نفس، درد قفسه سینه یا خستگی غیرعادی است.
اگر فردی چنین علائمی را هنگام مصرف متفورمین تجربه کند، باید فوراً به پزشک مراجعه کند تا احتمال درگیری قلب بررسی شود.
۲. اسیدوز لاکتیک و خطر برای بیماران قلبی
یکی از جدیترین و نادرترین عوارض متفورمین، اسیدوز لاکتیک است. در این حالت، اسید لاکتیک در خون تجمع مییابد و تعادل اسیدی بدن به هم میخورد. قلب برای کارکرد طبیعی به محیطی پایدار نیاز دارد، و وقتی سطح لاکتات بالا میرود، عملکرد پمپاژ خون مختل میشود.
افرادی که دچار بیماری قلبی، نارسایی کلیوی یا کمبود اکسیژن هستند، بیشتر در معرض این خطر قرار دارند.
علائم هشداردهنده اسیدوز لاکتیک شامل تنگی نفس، ضعف شدید، تهوع، درد عضلات و تپش قلب است. در چنین شرایطی مصرف متفورمین باید بلافاصله قطع شود و درمان فوری صورت گیرد.
پزشکان معمولاً توصیه میکنند بیماران قلبی با عملکرد پایین بطن چپ، متفورمین را با احتیاط و در دوزهای پایین مصرف کنند.
۳. تداخل متفورمین با داروهای قلبی
بسیاری از بیماران قلبی داروهایی مانند بتابلوکرها، دیورتیکها، یا داروهای ضد فشار خون مصرف میکنند. متفورمین ممکن است با برخی از این داروها تداخل دارویی داشته باشد.
برای مثال، ترکیب متفورمین با داروهای مدر (مثل فوروزماید) میتواند خطر کمآبی بدن و افزایش غلظت متفورمین در خون را بالا ببرد. این حالت ممکن است احتمال بروز اسیدوز یا مشکلات قلبی را افزایش دهد.
همچنین مصرف همزمان متفورمین با برخی داروهای فشار خون ممکن است باعث افت ناگهانی فشار و ضعف قلبی شود.
بنابراین، هر بیمار قلبی باید تمام داروهای خود را به پزشک اطلاع دهد تا تنظیم دوز متفورمین بر اساس شرایط او انجام شود.
۴. نوسانات فشار خون و تپش قلب
در برخی بیماران، متفورمین میتواند باعث نوسانات خفیف فشار خون شود. کاهش ناگهانی قند خون و تغییر در تعادل متابولیکی بدن ممکن است سیستم قلبیعروقی را تحریک کند و باعث تپش قلب یا احساس لرزش در سینه شود.
اگرچه این حالت معمولاً موقتی است و پس از تنظیم دوز دارو برطرف میشود، اما در افرادی که سابقه آریتمی یا ضربان نامنظم دارند، میتواند خطرناک باشد.
نکته مهم این است که بیماران باید سطح قند خون خود را بهطور منظم کنترل کنند تا بدن دچار افت شدید یا افزایش ناگهانی قند نشود. چنین نوساناتی ممکن است فشار مضاعفی بر قلب وارد کند.
۵. خستگی و ضعف ناشی از اثرات قلبی
یکی دیگر از عوارض غیرمستقیم متفورمین بر قلب، احساس خستگی و بیحالی مزمن است. وقتی متفورمین متابولیسم بدن را تغییر میدهد، گاهی انرژی عضلات کاهش مییابد. در افراد مبتلا به بیماری قلبی، این حالت بیشتر احساس میشود زیرا قلب در حال تلاش برای جبران کمبود اکسیژن است.
این خستگی مداوم گاهی با علائمی مانند کاهش اشتها، سرگیجه یا احساس فشار در قفسه سینه همراه است. در چنین شرایطی، بررسی سطح ویتامین B12 (که متفورمین ممکن است آن را کاهش دهد) و عملکرد قلب ضروری است.
چه کسانی نباید متفورمین مصرف کنند؟
بهطور کلی، متفورمین دارویی ایمن است، اما در برخی بیماران ممکن است برای قلب خطرناک باشد. در شرایط زیر باید مصرف آن فقط با نظر پزشک انجام شود:
- بیماران مبتلا به نارسایی قلبی:
در نارسایی شدید قلب، بدن دچار کمبود اکسیژن میشود و مصرف متفورمین میتواند خطر اسیدوز لاکتیک و حمله قلبی را افزایش دهد. - افراد دارای مشکلات تنفسی یا کمبود اکسیژن:
در بیماریهای ریوی یا اختلالات اکسیژنرسانی، متفورمین ممکن است فشار بیشتری بر قلب وارد کند و موجب تپش یا ضعف قلبی شود. - سالمندان و بیماران کلیوی:
چون متفورمین از طریق کلیه دفع میشود، عملکرد ضعیف کلیه میتواند باعث تجمع دارو و بروز سمیت قلبی گردد. - افرادی که بهتازگی سکته یا عمل قلبی داشتهاند:
در دوره ترمیم پس از سکته یا جراحی، مصرف متفورمین ممکن است روند بهبودی را کند و احتمال عوارض قلبی را بالا ببرد. پزشک معمولاً تا بهبود کامل وضعیت، مصرف آن را به تعویق میاندازد.
علائم هشداردهنده عوارض قلبی متفورمین
شناخت علائم هشداردهنده میتواند از بروز خطرات جدی جلوگیری کند. اگر فردی متفورمین مصرف میکند و یکی از نشانههای زیر را مشاهده کرد، باید سریعاً به پزشک یا اورژانس مراجعه کند:
- تنگی نفس یا احساس سنگینی در قفسه سینه
- ضربان نامنظم یا تپش قلب شدید
- خستگی غیرمعمول یا ضعف ناگهانی
- درد قفسه سینه هنگام فعالیت
- سرگیجه و افت فشار خون
- تعریق سرد و احساس بیحالی مفرط
این علائم ممکن است نشاندهنده تغییر در عملکرد قلب یا بروز اسیدوز لاکتیک باشند. هرچند وقوع آنها نادر است، اما در بیماران قلبی خطرناک محسوب میشوند.
نکات احتیاطی در مصرف متفورمین برای بیماران قلبی
بیماران قلبی میتوانند با رعایت چند نکته ساده، احتمال بروز عوارض متفورمین را تا حد زیادی کاهش دهند:
- تحت نظر پزشک متخصص قلب و غدد دارو مصرف کنند.
- آزمایش عملکرد کلیه را بهطور منظم انجام دهند.
- از مصرف الکل در دوران درمان با متفورمین خودداری کنند، زیرا الکل احتمال اسیدوز را بالا میبرد.
- قند خون و فشار خون را بهطور مداوم کنترل کنند.
- در صورت بروز بیماریهای تبدار، کمآبی بدن یا بستری در بیمارستان، مصرف متفورمین باید موقتاً قطع یا تنظیم شود.
پزشک ممکن است در بیماران قلبی، دوز پایینتر یا نوع متفاوتی از داروهای ضد دیابت را جایگزین کند تا فشار کمتری بر سیستم قلبیعروقی وارد شود.
جمعبندی و توصیه نهایی
قرص متفورمین یکی از ستونهای اصلی درمان دیابت نوع دو است، اما مصرف آن بدون در نظر گرفتن وضعیت قلب و کلیه میتواند به عوارض جدی منجر شود.
در این مقاله آموختیم که عوارض قرص متفورمین برای قلب شامل کاهش جریان خون، تپش قلب، نوسان فشار، اسیدوز لاکتیک و تداخل با داروهای قلبی است. این عوارض در افراد سالم نادرند، ولی در بیماران قلبی، اهمیت ویژهای پیدا میکنند.
برای پیشگیری از مشکلات قلبی در حین مصرف متفورمین، رعایت نکات زیر ضروری است:
- هیچگاه دارو را بدون تجویز یا قطع ناگهانی مصرف نکنید.
- آزمایش عملکرد کلیه و قلب را حداقل هر شش ماه انجام دهید.
- در صورت احساس تنگی نفس، درد قفسه سینه یا ضعف غیرعادی، مصرف دارو را متوقف کرده و فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- درباره همه داروهای مصرفی خود با پزشک مشورت کنید تا از تداخلات خطرناک جلوگیری شود.
در نهایت باید گفت، متفورمین دارویی مؤثر اما دولبه است؛ همانقدر که میتواند به کنترل دیابت کمک کند، در شرایط خاص ممکن است برای قلب مضر باشد. آگاهی از این عوارض و مشورت منظم با پزشک، بهترین راه برای استفاده ایمن از این دارو است.
